Mannen en kanker: ken je risico's, doe er iets aan en leef langer

Welkom bij deze speciale editie voor de week rond de gezondheid van mannen! In deze blog bespreken we waarom mannen bepaalde kankerrisico’s hebben en, nog belangrijker, wat ze kunnen doen om gezond te blijven en problemen vroegtijdig op te sporen.

Waarom specifiek focussen op de gezondheid van mannen?

Ten eerste hebben mannen een grotere kans op kanker dan vrouwen: ze hebben een kans 1 op 2 op een kankerdiagnose in hun leven, vergeleken met 1 op 3 voor vrouwen. Hoewel levensstijl zoals roken, drinken of schadelijke blootstelling aan chemicaliën op de werkplek (vb. asbest) vroeger volledig verantwoordelijk werd geacht voor het verschil tussen mannen en vrouwen, heeft recent onderzoek een genetische factor aan het licht gebracht. Een studie uit 2016 van het prestigieuze Broad Institute van Harvard en MIT toonde aan dat vrouwen een extra kopie van beschermende genen op hun X-chromosoom hebben, en dit helpt kanker te voorkomen. Mannen, met slechts één X-chromosoom, missen deze extra verdediging, waardoor ze vatbaarder zijn voor bepaalde kankers. Deze genetische verschillen, gecombineerd met levensstijl- en sociale factoren, onderstrepen de noodzaak voor gerichte strategieën voor de gezondheid van mannen.

Ten tweede zoeken mannen minder snel hulp voor gezondheidsproblemen vanwege culturele verwachtingen, lager bewustzijn van een goede gezondheid en barrières zoals ongemak bij het bespreken van persoonlijke zaken. Dit vertraagt de toegang tot zorg, wat dan weer bijdraagt aan hogere sterftecijfers door vermijdbare aandoeningen zoals kanker. Om dit probleem te doorbreken, moeten mannen hulp zoeken als iets positiefs zien en moet er ook meer aandacht aan gegeven worden. Vroeg handelen redt immers levens. Prostaat- en teelbalkanker hebben
5-jaarsoverlevingskansen van respectievelijk 98% en 95% wanneer ze vroeg worden ontdekt. Dus, als je een man bent, praat met je dokter en geef prioriteit aan je gezondheid!

Enkele kankers die vooral mannen treffen

• Prostaatkanker: Deze kanker ontstaat in de prostaat, een kleine klier die zaadvloeistof produceert. De cellen in de prostaat kunnen ongecontroleerd beginnen groeien door veranderingen in het DNA, vaak veroorzaakt door veroudering, familiale voorgeschiedenis of hormonale veranderingen. De tumor groeit vaak langzaam, maar kan zich verspreiden als er geen behandeling opgestart wordt. Prostaatkanker is de meest voorkomende kanker bij mannen en een belangrijke oorzaak van kankersterfte. Het risico neemt toe met de leeftijd, waarbij Afro-Amerikaanse mannen en mannen met een familiale voorgeschiedenis (vader of broer met prostaatkanker) een 2,5 keer hoger risico hebben.
• Teelbalkanker: Dit is een zeldzame kanker die ontstaat in de testikels, die sperma en testosteron produceren. De tumor begint meestal in kiemcellen en kan zich snel verspreiden als het niet vroeg wordt ontdekt. In zeldzame gevallen kunnen kiemcellen kankerachtig worden door genetische fouten, soms gekoppeld aan niet-ingedaalde testikels of familiale voorgeschiedenis. Over het algemeen komt deze kanker vaker voor bij jongere mannen (leeftijd 20–34), maar is ook zeer goed te behandelen als het vroeg wordt ontdekt. Blanke mannen en mannen met een geschiedenis van niet-ingedaalde testikels hebben een hoger risico.
• Longkanker: Deze kanker begint in de longen, vaak in cellen langs de luchtwegen, en wordt voornamelijk veroorzaakt door roken of blootstellingen aan toxische chemicaliën. Het inademen van deze schadelijke stoffen beschadigt de longcellen, waardoor ze abnormaal kunnen beginnen groeien. De kanker kan zich ook snel naar andere organen verspreiden. De cijfers van mensen die lijden aan longkanker dalen, maar het blijft wel een belangrijke doodsoorzaak, grotendeels door tabaksgebruik, dat meer voorkomt bij mannen, en dan vooral in lagere inkomensgroepen.
• Hoofd-, nek-, slokdarm- en blaaskanker: Hoofd- en nekkankers beginnen vaak in de mond, keel of strottenhoofd, terwijl slokdarmkanker de slokdarm treft en blaaskanker begint in de blaaswand. Deze worden vaak gelinkt aan tabak, alcohol of HPV-blootstelling (voor hoofd- en nekkanker). Langdurige irritatie door roken, zwaar drinken of virussen zoals HPV kan cellen in deze gebieden kankerachtig maken. Deze kankers komen 2-3 keer vaker voor bij mannen, deels door genetische factoren en deels door hogere percentages roken en alcoholgebruik. Milieu- en levensstijlfactoren, zoals slechte voeding en minder beweging, vergroten de risico’s verder.

Wat kun je zelf doen?

Je kunt stappen zetten om je risico te verlagen en kanker vroeg op te sporen wanneer deze ook nog het best behandelbaar is. Hier is wat je zelf kan doen, preventief:

• Beweeg: Streef naar 150–300 minuten matige lichaamsbeweging of 75–150 minuten intensieve activiteit per week. Beweging vermindert ontstekingen en ondersteunt je algemene gezondheid.
• Eet slim: Focus op een gebalanceerd dieet met minder rood vlees, verzadigde vetten en zout, en meer fruit, groenten en vezels. Een gezond gewicht verlaagt je risico op gevorderde kankers.
• Stop met roken en beperk alcohol: Tabak is de belangrijkste vermijdbare oorzaak van kanker, en overmatig drinken verhoogt het risico op meerdere kankers. Stoppen kan moeilijk zijn, dus zoek indien nodig ondersteuning.
• Ken je risico’s: Als je een familiale voorgeschiedenis van kanker hebt, of een niet-ingedaalde testikel hebt gehad, praat met je dokter over eerdere of frequentere screenings.

Screening en vroege opsporing

• Prostaatkanker: Begin op 50-jarige leeftijd met het bespreken van een PSA (Prostaat-Specifiek Antigeen) test met je dokter, of op 45-jarige leeftijd als je een familiale voorgeschiedenis hebt. Deze eenvoudige bloedtest kan prostaatkanker vroeg opsporen, wanneer de 5-jaarsoverlevingskans nog 98% is.
• Teelbalkanker: Controleer je testikels maandelijks onder de douche op knobbels, veranderingen in grootte of textuur. Als je iets ongewoons opmerkt, ga direct naar een uroloog. Vroege opsporing leidt tot een 5-jaarsoverlevingskans van 99%.
• Algemene controles: Regelmatige doktersbezoeken kunnen waarschuwingssignalen vroeg oppikken, zelfs als je je goed voelt. Mannen stellen zorg vaak uit, wat kan leiden tot slechtere uitkomsten.

De specifieke gezondheid van mannen draait niet alleen om biologie, maar wordt ook gedreven door levensstijl, toegang tot zorg en maatschappelijke factoren. Door je eigen risico’s te begrijpen, gezondere keuzes te maken en je regelmatig te laten screenen, kun je je gezondheid laten floreren. Kanker hoeft geen doodvonnis te zijn: vroege opsporing en moderne behandelingen redden levens. Laten we het stigma rond mannen die hulp zoeken doorbreken en laten we van onze gezondheid een prioriteit maken. Praat met je dokter, ken je lichaam en blijf proactief. Je toekomstige ik zal je dankbaar zijn!